Hélène de Montgeroult: een ontdekking!

Clare Hammond │ Hélène de Montgeroult, études │ BIS Records

Soms vallen er pareltjes op ons bureau, maar duurt het even voor we ons dat realiseren. De cd van pianiste Clare Hammond, met 29 études van Hélène de Montgeroult is er zo eentje. Het leven van deze Franse pianiste en componiste (1764 – 1836) leest als een spannende historische roman. Dat ze er – ondanks een leven vol traumatische en zelfs ronduit gruwelijke feiten – in geslaagd is om een mooi oeuvre bij te elkaar te comperen, baart opzien. De études op de cd mogen op het eerste gezicht dan al tussendoortjes lijken in vergelijking met het werk van haar tijdgenoten Mozart, Chopin, Mendelssohn of Clara Schumann, ze zijn het allerminst. De études maken deel uit van een magnus opus van ruim 800 bladzijden met meer dan duizend ‘exercises’ en ‘études’. De Britse pianiste Clare Hammond (°1985) brengt op een integere, virtuoze en sprankelende manier hulde aan deze bijzondere componiste.

Hélène de Nervo huwt in 1784 met markies André Marie Gautier de Montgeroult. In de eerste relatief onbezorgde jaren van haar huwelijk woont ze in het kasteel van Montgeroult , in verschillende landhuizen in Montmorency en in een huis aan de Rue du Faubourg-Saint-Honoré in Parijs. Maar als ze in 1793 met haar man – benoemd tot ambassadeur in Napels – naar Italië trekt, worden ze op de weg daar naar toe overmeesterd door de Oostenrijkers. Haar man wordt gevangen genomen en sterft ruim een maand later in gevangenschap. Met veel moeite vindt de markiezin bescherming bij François de Barthélémy , de Franse minister in Baden. Niet veel later ontsnapt ze aan een verplichte ballingschap buiten Parijs, een wet die bepaalde mensen waaronder edelen en buitenlanders de toegang tot de Franse hoofdstad ontzegt. En dan is er nog het verhaal dat ze voor de Revolutionaire Raad verscheen en haar vrijheid terugkreeg toen ze een reeks variaties op de Marseillaise speelde en daarmee de rechters tot tranen toe bewoog. In een andere versie van dat verhaal blijkt Bernard Sarrette dan weer een grote rol te spelen. Hij zou – als de oprichter van het Institut National de Musique (later het Conservatoire de Paris) – het Revolutionair Tribunaal ervan overtuigd hebben dat ze als een van de grootste muzikale talenten van Frankrijk onmisbaar was voor de school. In 1795 wordt ze als eerste vrouw aangesteld tot pianoleerkracht aan het conservatorium van Parijs, maar daar geeft ze nauwelijks 3 jaar later haar ontslag.

Ze hertrouwde tweemaal, voor het laatst in 1820, met de 19 jaar jongere graaf Édouard Dunod de Charnage, die echter zes jaar later overlijdt door een ongeval. In 1834 verlaat ze Parijs, vestigt zich eerst in Padua, daarna in Pisa en uiteindelijk in Firenze waar ze in 1836 sterft.

Hoe dan ook, ondanks haar turbulente leven componeerde de Montgeroult een groot stuk van haar leven: daaronder 9 sonates voor pianoforte, maar vooral haar ‘Cours complet pour l’enseignement du forte-piano’ is best indrukwekkend: 972 oefeningen, 114 études, 4 reeksen variaties, drie fuga’s en een fantasie. Sommige van haar études zijn ronduit juweeltjes die mooi de brug maken tussen Mozart en de romantiek van Schumann, Chopin, Mendelssohn en Liszt.  Het woord études werkt misleidend, en dat geldt voor deze cd zowel voor de composities als voor de manier waarop Clare Hammond ze speelt:  helder, oprecht, expressief en met veel finesse trekt ze de luisteraar mee in een warm bad. Ideaal voor herfstige en regenachtige dagen.

Bart Debbaut, oktober 2022